Bina güçlendirme ile yapılar daha güvenli

 Konut ve Yapı Gazetesi olarak konu ile ilgili hazırladığımız ‘Güvenli Yapılar ve Güvenli Şehirler’ yazı dizimizde bu ay ‘Bina Güçlendirme’ konusunu işledik.

Ülkü Küçükkayalar

İMO Bursa Şube Yönetim Kurulu Başkanı / İnşaat Mühendisi

Bir binanın güçlendirmeye ihtiyacı olup olmadığına karar verilmesi, yetkin bir inşaat mühendisinin bir dizi işlem ve tetkikler sonucunda vereceği karar sonucunda belirlenmelidir. 2018 yılında çıkarılan Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’nin 15.Maddesi ‘Deprem etkisi altında mevcut bina sistemlerinin değerlendirilmesi ve güçlendirme tasarımı’ başlığı altında yapılması gerekenler ve analiz yöntemleri açıklanmıştır. Bu yönetmelik hükmü uyulması gereken zorunlu yönetmeliktir. Bu konuda yetkin bir inşaat mühendisi ancak bu kararı vermelidir. İnşaat Mühendisleri Odası Genel Merkezi, bu konuda sürdürülebilir, değerli bir çalışma başlatmıştır. İlk aşamada performans analizi ve güçlendirme tasarımı yapmış deneyimli inşaat mühendislerinin yetkinliğini konuya özel olarak oluşturulan bir kurul marifetiyle belirlemiş ve web sitesinde yayınlamıştır. Bursa şubemizden şimdilik 3 meslektaşımız bu listede yer almıştır. Deprem etkisi altında mevcut bina sistemlerinin değerlendirilmesi ve güçlendirme tasarımı alanında çalışmayı düşünen inşaat mühendisleri için de İMO Genel Merkezi belirli dönemlerde tekrarlanacak eğitim ve sınav programları açıklamaktadır. Bu eğitim programlarına katılıp sınavdan başarıyla çıkan inşaat mühendislerinin isimleri de bu listeye ilave edilecektir.

2018 tarihli deprem yönetmeliğine göre bir binanın güçlendirmeye ihtiyacı olup olmadığına karar vermek için yapılacak işlemler şunlardır:

-Binanın yapım projelerinin yerinde uygunluğu incelenir. Proje yoksa yerinde ölçüm yapılarak taşıyıcı sistem rölövesi çıkarılır.

-Yönetmeliğin öngördüğü sayıda beton dayanım testi için karotlar alınır ve test edilir. Bu testleri yaptırırken akredite, yetkini deneyimli laboratuarların seçilmesi önemlidir.

-Belirli sayıdaki taşıyıcı elemanlardan beton sıyırması yapılıp mevcut donatıların fiziksel durumu gözlenir.

-Hesap analizlerinde kullanılmak üzere zemin değerlerini de belirleyecek verilere ulaşılır. Gerekirse zemin etüdü yapılır.

-Elde edilen bütün verilerle deprem etkisi altında binanın taşıyıcı sistemlerini yönetmelik hükümleri doğrultusunda analizi yapılır.

-Bu analiz sonucuna göre ‘Kontrollü hasar’ raporu hazırlanır. Çıkan sonuç inşaat mühendisinin yorumuna, karar da mal sahibine bırakılır.

-Güçlendirme tasarımı da bu çıkan sonuç ve yorumlar doğrultusunda gerçekleştirilir.

Yaşar Poyraz / İnşaat Mühendisi

Protest Yapı Araştırma ve Test Merkezi Anonim Şirketi Yönetim Kurulu Başkanı

Mesleğimde yaklaşık 43 yılımı doldurdum. Firmamız, Türkiye’de ilk olarak kurulan özel sektör yapı malzemesi ve zemin mekaniği laboratuarlarından biridir. Marmara Depremi sonrasında 2002 yılında kurulduk. Laboratuarımız, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın yetki verdiği en geniş kapsamlı laboratuarlardandır. Bakanlığımızın yetkilendirmesiyle beton, çelik, beton prekast elemanlar, zemin, agrega, asfalt türevi yapı malzemelerinde 180’den fazla deney kapsamı ile hizmet üretmekteyiz. Bunların bazılarını Türk Standartları, bazıları Amerikan ASTM standartları Alman DIN standartlarında istenilen minimum özellikler karşısındaki değerlerini tespit ederek raporlandırıyoruz. Bu kapsamda en fazla faaliyet gösterdiğimiz alanlar beton ve türevleri, zemin mekaniği konuları son zamanlarda çok talep görüyor. Aynı zamanda zemin etüdü konusunda hizmet veren bütün sondaj firmalarına da hizmet vermekteyiz. Bunun dışında yine bakanlığın yetki verdiği riskli yapı tespit firmasıyız. Mühendisler bina statik hesabını yapıp, bina taşıyıcı sistemlerini boyutlandırırken bakanlıkça yayınlanmış yönetmelik koşullarına uyarlar. Şu andaki kıstaslarla bu Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018 ) olarak adlandırılıyor. Buradaki hesap kriterlerine uyarak yapı taşıyıcı sistemi yapılır. İlk olarak 1974 yılında yayınlanan bu yönetmelik farklı yıllarda yenilendi ve en son yönetmelik 2018 yılında yayınlandı. 6 Şubat’ta yaşadığımız deprem bize şunu gösterdi ki 2018 yılında yayınlanan yönetmeliğin de deprem etkileri karşısında yetersiz olduğunu gösterdi. 6 Şubat Maraş depreminde Dünya deprem literatüründe çok nadir görülen bir deprem yaşadık. Dolayısıyla bizim son deprem yönetmeliğinin bu yaşadığımız depremlere göre güncellenmesi zorunlu hale geldi. Her yönetmelik sonrasında yapılan bina, bir sonraki yönetmeliğe göre eksikler barındırır. Bu anlamda özellikle deprem sonrasında bize yoğun müracaatlar oldu.

Biz özellikle konut sahiplerine şunu söylüyoruz; ‘Binanız 1998 öncesi yönetmeliğe tabi ya da daha eskiyse büyük oranda son yönetmeliklere göre büyük olasılıkla son deprem yönetmeliğine göre yetersiz çıkacaktır. Dolayısıyla sizin, binanızı güçlendirme ya da kentsel dönüşüme gitme gibi bir düşünceniz varsa bina performans analizinizi yapalım. Yapı denetim kontrolü altında inşa edilen yapılarda ise yalnızca beton değerlerinde bir sorun var mı, gözden kaçan herhangi bir donatı eksikliği var mı? Bina yapılırken yer altı sularına engel olunamamışsa, bu sebepten dolayı betonda karbonatlaşma veya donatıda korozyon var mı? konularına bakılır. Bunlar da sorun yoksa herhangi bir güçlendirmeye gerek görmüyoruz. Çünkü 1998 yönetmeliğine uygun ve sonrasında yapılan binalar depremde hasar görürler ancak insanların canlarını kurtarabilmeleri için bir fırsat tanırlar. Bunun bir örneğini biz Hatay’da da gördük. O kadar şiddetli depremde 18 binin üzerinde yapı denetimli bina içerisinde çok düşük oranda bina ağır hasar aldı veya yıkıldı. Bölgede yıkılan binaların çok büyük bir kısmı 2011 yılından önce yapılmış yapı denetimsiz yapılar.

Güçlendirme projeleri mutlaka ve mutlaka bina güçlendirmesi hakkında bilgili ve deneyimli mühendisler tarafından yapılmalı. Çünkü yanlış güçlendirme sağlıklı binayı bile riskli hale dönüştürebilir. Sağlıklı güçlendirmede iki ana unsura dikkat edilmelidir. Birincisi nitelikli projelendirme, ikincisi de yerinde tecrübeli firmalarca uygulama, bu da sıkı denetim gerektirir. Projelendirme doğru yapılmadıysa deprem esnasında sağlam binayı riskli hale dönüştürebilirsiniz. Uygulamada ise yapımcı firmaya karşı mutlaka uygulama ve malzeme teknik şartnamesi hazırlanarak yapım yürütülmelidir.

Satuğ Küçükkayalar / İnşaat Mühendisi

KA Yapı Sanayi ve Ticaret A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı

1992 yılından bu yana beton prefabrikasyonu, tasarım mühendisi, üreticisi ve uygulayıcısı olarak hizmet vermekteyim. Sanayi yapılarının inşaat aşamalarının tümünde görev aldım. 6 Şubat depremleri öncesinde de sanayi yapılarının güçlendirilmesi için projeler üretip, KA Yapı Firmamız çatısı altında uygulamalarını yaptık. Sanayi yapıları sadece deprem anları için güçlendirmeye ihtiyaç duymazlar. Fonksiyon değişiklikleri, kullanıcı değişikliği, makine ve donanım değişikliği gibi sebeplerle sanayi yapılarında güçlendirme ihtiyacı her zaman doğmaktadır. Deprem güvenliği için ise güçlendirme kaçınılmazdır. Sanayi yapılarının güçlendirilmesi Bursa için çok önemlidir. Afet sonrasında üretimin devamı, ülkenin gücünü ve bağımsızlığını sürdürebilmesi için son derece gereklidir. Sanayi yapılarının çoğunluğu beton prefabrik ya da çelik taşıyıcı sistemlerle yapılmıştır. Sanayi yapıları genelde gerek proje gerekse de üretim aşamalarında iyi hizmet almaktadırlar. Ancak bu durum güçlendirme ihtiyacı duyulabileceği gerçeğini değiştirmez. Süreç, konutlarla aynı şekilde işler.  Sanayi yapılarının güçlendirilmesi için de deneyimli, güvenilir firmalar devreye alınmalıdır. İyi bir iş planı yapılması önemlidir. Güçlendirme işlemleri yapılırken bir yandan da üretimin devam etmesi sağlanmalıdır.

İbrahim Ulutaş / İnşaat Yüksek Mühendisi

Mutlutaş Mühendislik LTD. ŞTİ. Kurucu Ortağı

Firma olarak konut, işyeri, otel, hastane ve eğitim kurumları, çelik konstrüksiyon yapıları, sanayi yapıları, spor tesisleri alanlarında hizmet veriyoruz. Yanı sıra mevcut yapılan performans analizi ve güçlendirme projeleri de yapıyoruz. Uygulamalı olarak betonarme ve çelik yapıların imalat ve uygulamalarının yapılması, bu alanlarda müşavirlik ve anahtar teslim inşaat taahhüt işleri de yapmaktayız. Bir binanın güçlendirmeye ihtiyacı olup olmadığını belirleyebilmek için birçok parametreler gerekmektedir. Kahramanmaraş merkezli olarak yaşanan son depremlerden sonra bazı kişi ve firmaların yalnızca zemine bakarak ya da binanın belirli yerlerinden karot örneği alarak yapının sağlamlığı hakkındaki yorumlarıyla insanları yanlış yönlendirdiklerini görmekteyiz. Ancak bu veriler binanın sağlamlığını ölçmek için yeterli değildir. Daha kapsamlı bilgiler toplanıp, bu veriler ışığında yapının mevcut durumu bilgisayar ortamında birebir 3 boyutlu modellenerek, performans analizi yapılıp bina güçlendirmeye gerek olup olmadığı kararlaştırılmalıdır.  Yapılan değerlendirmeler sonucunda yapının güçlendirilmesine karar verildiyse yapının yerindeki mevcut durumun mimari ve statik rölevesinin çıkarılması, yapı bitişik nizamsa komşu binalarla olan ilişiğinin belirlenmesi gerekmektedir. Yapıda yeraltı suyu veya yüzey sularından kaynaklı rutubete bağlı olarak özellikle düşey taşıyıcı elemanlarda beton kalitesinde zayıflık ve donatısında korozyona bağlı kesti ve dayanım kaybı varsa saptanmalı, bunun dışında bölgesel oturma çatlaklarının yapısal elemanlara zarar verip vermediği tespit edilmelidir. Bunların yanında güncel yönetmeliğe göre sondaj kuyuları açılarak zemin hakkında bilgiler alınmalıdır. Tüm bu veriler ışığında yapı, bilgisayar ortamında üç boyutlu olarak şekillendirilecek ve performans sonucu buna göre şekillenecektir.

Yapının performans analizi sonrasında güçkendirmeye karar verilmişse performans analizlerinde çıkan sonuca göre elemanlardaki ve yapıdaki eksikler tespit edilir ve güçlendirme yöntemleri ile yapı depreme dayanıklı hale getirilir.

Hikmet Tepençelik

Tepençelik Mühendislik Müşavirlik Teknik Müdürü

1981 Yılında Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Fakültesinden mezun olduktan sonra 1984 yılına kadar DSİ Doğancı barajı inşaatında çalıştım. Barajın tamamlanmasından sonra görevimden ayrılarak Mimar olan eşim ile kendi firmamızı kurduk. 1985 yılından günümüze Tepençelik Mühendislik Müşavirlik Limited Şirketinde Teknik Müdür olarak çalışmaktayım. Depreme dayanıklı yapı tasarımı kapsamında konut, ofis, hastane ve endüstriyel alanlarda hizmet vermektedir. Her projeyi özenle ele alıp; betonarme, çelik ve yığma alternatifleri arasında en ekonomik çözümü araştırırız. Deprem ve yapı mühendisi ekibimizle bina türü ve endüstriyel tip yapılar için statik proje ve uygulamalarında ya da danışman olarak hizmet vermekteyiz. Tepençelik Mühendislik Müşavirlik yenilikçi projelerin tasarımında ulusal ve uluslararası yönetmelikler kapsamında en gelişmiş teknolojik yazılımları kullanarak işverenlerine güvenilir hizmet sunmayı amaç edinmiştir. Yapı ve deprem konusunda ihtisas yapan Asım Tepençelik ile kadromuz daha güçlendi. 43 yıllık tecrübeli mimarımız Ümran Tepençelik ve elektrik elektronik yüksek mühendisi Muratcan Tepençelik esas kadromuzu oluşturmaktadır. Performans analizi ve güçlendirme İnşaat Mühendisliğinde Lisansüstü eğitim kapsamında verilmekte olup mesleğimizin en zor kısmıdır. Bir binanın güçlendirmeye ihtiyacı olup olmadığı; Bir Oğuz Atay romanıdır. Bina ile yakınlaşmak, onun bugüne dek yaşadıklarını, hayat hikayesini araştırıp dinleyerek işleme başlanır.

Hafızası vardır bütün binaların, mesela geçirdiği depremleri yazmıştır belleğine, nemli bir ortamda kalmışsa korozyonlarını gösterir bize. Betonarme yapılar kullanılan agregasını hep saklar, deniz kumu olup olmadığını anlayalım diye donatılar üzerindeki kabuklarını atar, beton suyu veya agrega tuzlu ise. Kalıp alma sürelerinden alında vibratör kullanılıp kullanılmadığına kadar dikkatli gözlere anlatır derdini.Sonra projesi mevcut ise proje ile yapının mevcut halinin geometrisi karşılaştırılır. İmalat esnasında bir değişiklik veya hata yapılmış mı tespit edilir.Projesi yoksa ciddi bir sorundur. Her yerinden tomografi çekmemiz gerekir.Bu aşamadan sonra yapı modellenir. Zafiyetleri bu model üzerinden tespit edilir.Bu aşama çok önemlidir. Zira;Piyasada yapılan gibi şu kolonlardan karot al, şu kirişlerin donatısını kontrol et sonra modelle konusu çok yanlış bir sistemdir. Şu anda vatandaşlar karot alan laboratuvarlar tarafından yanlış yönlendirilmektedir. Yapıdan alınan karot ve donatı testleri sadece performans analizini yapan yapı mühendisi eşliğinde onun tarif ettiği şekilde yapılmalıdır. Aksi takdirde yapılan tahribatlı araştırmalar fayda değil zarar getirebilir.

Yapıların hafızası vardır dedik ya. İşte o ilk incelemede yapının eksikleri tespit edilirken, hakkını da teslim eder yetkin mühendisler. Mesela,yapı bir deprem geçirmiş ve ayakta bir aferin veririz.

Malzeme zamanının standartlarına uygun ise bir aferin daha,Projesi var ve uyulmuş ise aferin. Bu böyle devam eder araştırmanın sonuna kadar. Bu araştırmalardan sonra 2. araştırmaya gerek olup olmadığına da karar verilir. Yoksa mülk sahipleri hemen zemin etüdü, karot ve röntgen tespiti işlemleri ve masrafları yapmasınlar diye. Zira daha bu aşamada bile terk edilmesine karar verdiğimiz yapılar oldu ve mülk sahiplerini ciddi bir masraftan kurtardık.İşleme devam etmeye, yani yapının aldığı aferinler bizi devam etmeye zorladığında ise 2. aşama başlar.Bakın daha güçlendirme yapılmasına karar veremedik.

Bu aşamada yapıda belirlediğimiz yerlerden şartnamelerimize göre beton numuneleri alırız. Mukavemet testleri uygular ve betonun kesin taşıma gücünü belirleriz. Yine şartnamede belirtilen sayıda ve yerlerini ilk modellememizde belirlediğimiz kolon ve kirişlerde cihazlar ile donatı çap ve aralıklarını tespit ederiz. Ayrıca Yapının bulunduğu zeminde sondaj çalışmaları yapıp zemin parametrelerini tespit ederiz.Artık yapı ile ilgili bütün bilgiler elimizdedir. (Ulaşılamayan bilgiler olursa eğer yönetmelik hükümlerine göre bu kez yapıya analiz esnasında ceza puanları veririz.) Mevcut modelimize yeni bilgileri ekleyerek PERFORMANS ANALİZİ yaparız.Yalnız burada şu konuya mutlaka değinmeliyim.Bakanlık güya dönüşümü hızlandırmak adına kaba bir performans sistemi icat edip adına da RİSKLİ BİNA ANALİZİ dedi. Bu yöntem yapıların ruhuna aykırı kısa bir yöntemdir.

Riskli yapı tespitinde; yapının tümüne hızlıca bakarak binanın yıkılması veya yıkılmamasına karar verilmektedir. Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (2018) esasları uygulanmaz. Performans analizine göre daha basit bir analiz olup, bu tespit ile yapılan analiz sonuçları referans alınarak güçlendirme projesine yönelik tasarım ve hesap yapılamaz. 10 kattan az olan yapılar için çalışmalar sadece inceleme katında yapılır. Mevcut yapı yıkılmak isteniyorsa tercih edilebilir. Yapının depreme karşı dayanıklı olup olmadığı ile ilgili bilgi vermez. Bu nedenle Riskli bina analizi rantçıların işine yarayan ama güvenilir olmayan bir sistemdir.

Dönelim konumuza;

Yapılan PERFORMANS ANALİZİ ile şu 3 konudan birisine karar veririz.

• Yapı mevcut yönetmeliklere ve mevcut durumuna göre yapının önem katsayısına bağlı performans düzeyini sağlamakta.

En sevdiğim durum. Yapı hiçbir takviyeye gerek olmaksızın kullanılır.

• Yetersizlikler var, ama güçlendirme yapılır ise sorun çözülüyor.

Bu durumu aşağıda işleyeceğiz.

• Yapı çok zayıf. Boşaltılması gerekir. (Hiç istenmeyen bir durum)

Güçlendirme yapmaya karar vermiş isek;

İmalatın başlamasından önce bir yaklaşık maliyet hesabı yapmamız gerekir. Biz genellikle yapılacak imalatın maliyetini binanın yıkılıp yeniden yapılması ile karşılaştırırız. Bu oran %40’ın üzerinde ise tavsiyemiz yıkılması yönünde olur. Bu konuyu mal sahiplerine bildirmek etik bir görevdir. Maliyet kabul edilebilir sınırlar içinde kalmış ise, Yapının ihtiyacı olan Güçlendirme elemanları projelendirilir ve imalat paftaları oluşturulur.

İmalata takviye elemanları ve olumsuzlukların giderilmesi işlemlerinin yoğunluğuna göre bazen yapıyı boşaltmadan bazanda boşaltarak devam ederiz. Bu aşamada;

• Mutlaka işi yönlendiren imalatı takip eden bir tecrübeli inşaat mühendisi olmalıdır.
• İmalatı yapacak Müteahhit konusunda uzman bir şirket olmalıdır.
• Kullanılacak malzemeler projede tarif edilen malzemeler olmalıdır. (Muadilleri bile kullanılmamalıdır).
• Özellikle ankrajlar yapılır iken son derece iyi bir temizlik yapılmalı ve hiç titreşim olmamalıdır.
• Dökülen betonlar kür sürelerini doldurmadan kalıp alınmamalıdır.

Kullanılan malzeme cinslerine göre bu konu çok uzundur. Bu nedenle tecrübeli bir mühendisin sürekli işin başında olması gerekir.

Bina Güçlendirme konusunda firma tercihi çok önemlidir. Kullanılacak yüksek kalite malzemeleri tanıyan ve daha önce bu işleri yapmış bir firmanın tercih edilmesi gerekir.

Burada en önemli konu şudur;

Güçlendirme projesinin tamamlanmış olması ve teklif veren her yüklenicinin bu projeye uyarak teklif vermesidir. Bu şekilde herkes aşağı yukarı aynı fiyatı verecek olup değerlendirmesi kolaylaşacaktır. Aşırı farklılıklar araştırılmalıdır. Yapımızda bir performans analizi yaptırmak istiyorsak Mutlaka Güvenilir bir Mühendislik şirketi ile yola çıkmak gerekir. Tercihen Deprem Anabilim Dalında yüksek lisans yapmış Yapı Mühendisleri bu konunun uzmanıdırlar. Bu şirketler ihtiyaç sahiplerine her aşamada yol gösterecektir. Takip ettiğimiz kadarı ile bu konuda da simsarlar türemiştir. Hiçbir şey görmeden daire başı 2.500 TL gibi rakamlar duymaktayız. Bu firmalar güvenilir firmalar değildir. Fikriniz olsun diye yaklaşık bir rakam söylemek gerekir ise şu günlerde yapının beher metre karesi için 100 TL/m²’dir. Kaldı ki buna laboratuvar ve zemin çalışmaları dahil değildir.  Tepençelik Mühendislik olarak bugüne dek, onlarca hastane, yüze yakın okul binası, askeri binalar ve onlarca konutun performans analizlerini ve güçlendirme projelerini hazırladık. Bu işleri yaparken onlarla yaşadık. Bazen üzüldük, bazen sevindik. İşimizin ne kadar ciddi ve hayati olduğunu bilerek her işimize aynı özenle yaklaşıyoruz. Sürdürülebilir yarınlar için depreme dayanıklı yapılar diyoruz.

Metin İnhanlı

Metra Yapı Mühendislik İnşaat San. Tic. Ltd.Şti.Yönetim Kurulu Başkanı

Metra Yapı Mühendislik İnşaat San.Tic.Ltd.Şti. 2002 yılında Bursa’da Kurulmuştur.Günümüze Kadar proje,inşaat, taahhüt, danışmanlık hizmetlerinde çalışmaktadır. Bir yapıda güçlendirme ihtiyacı inşaat mühendisleri tarafından mevcut yapının malzeme tespitleri(beton karot ve röntgen ,donatı çeliği deneyleri),statik analize esas zemin parametreleri,proje temini yoksa yapı taşıyıcı sistem rölevesi,arazi ve saha incelemeleri sonucu toplanan verilerin 2018 Yılı Deprem Yönetmeliği Performans Hedefleri doğrultusunda statik deprem analizlerini yapımı sonrası tespit edilmektedir.Performans analizi sonucu yapı elemanlarında ulaşan hasar boyutuna göre(sınırlı hasar,kontrollü hasar,göçmenin önlenmesi) inşaat mühendisi yapının güçlendirilerek kullanımının devamına karar vermektedir.Bu kararda güçlendirme maliyeti yapının yeniden yapılma maliyetinin %35-%40 seviyesini geçmemelidir. Güçlendirme yapılmasına karar verilen tüm üst yapı elemanlarında deneyimli inşaat mühendisleri tarafından hazırlanacak güçlendirme projesine ilgili belediyesinden ruhsat alınacaktır.İnşaat ruhsatı alınmış güçlendirme projelerin tekniğine uygun olarak uygulaması müteahhit marifetiyle,yapı denetim şirketleri kontrolüyle,belediye onayı ile tatbik edilmektedir.

Yapıda güçlendirme işlemi 3 safhadan oluşmaktadır.Birinci safha binaların depreme karşı performans analizinin tercihen daha önceden performans analizi yapmış bir projeci inşaat mühendisine yaptırılmalıdır. İkinci safha bu analiz sonuçlarını güçlendirme projesine dönüştürecek bir inşaat mühendisi ile güçlendirme proje ve ruhsatı alınmalıdır. Üçüncü safha güçlendirme ruhsatı alındıktan sonra yapılmış olan güçlendirme projesi, bu anlamda yetkin bir müteahhit ile uygulaması yaptırılarak yapıya tatbik edilmelidir. Bursa genelindeki riskli yapı stoğunun acilen çıkarılması, İstanbul’da olduğu şekilde ‘yarısı bizden kampanyası’nın acilen Bursa’da konutlarda başlatılması ayrıca gözden uzakta kalan genellikle tarım alanlarında kurulmuş zemin özellikleri açısından riskli sanayi bölgelerimizdeki sanayi tesislerinin depreme karşı performans analizlerinin yapılarak ihtiyaç olanların güçlendirmelerinin yapılması için sanayicilerimize teşvikler uygulanarak sanayi tesislerini da depreme hazır hale getirilmelidir. Ayrıca deprem sonrası lojistik hizmetlerinin kesilmemesi için köprüler, alt geçitler, viyadüklerin de doğal afetlere karşı performans analizleri ve sonucunda gerekli önlemlerinde acilen yapılması önem arz etmektedir.

Abdullah Atlıman / İnşaat Mühendisi

Protest Yapı ve Araştırma Merkezi A.Ş. Ortağı

İsmim Abdullah Atlıman.İnşaat mühendisiyim. PROTEST YAPI MALZEMELERİ A.Ş.de diğer inşaat mühendisi ortaklarım Hakan.M.BUDUNOĞLU ve Yaşar POYRAZ ile 2001 yılından beri faaliyetimize devam etmekteyiz. PROTEST YAPI ARAŞTIRMA ve TEST MERKEZİ A.Ş. 2001 yılında o zamanki Bayındırlık Bakanlığı tarafından yayınlanan 595 Sayılı Kararname kapsamında üç inşaat mühendisinin ortaklığında kurulup Yalova ilindeki tüm yapıların üst yapı testlerini yaparak laboratuvar faaliyetlerine başlamış, daha sonra 4708 yılında yayınlanan Yapı Denetim Kanunu çerçevesinde faaliyetlerine halen Bursa’da devam etmektedir. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca yetkilendirilen Bursa’daki ilk, Türkiye’deki 11.laboratuvar olup, oldukça geniş kapsamıyla, beton,çelik,tüm yapı malzemeleri, zemin ve asfalt konusunda test ve deney çalışmalarını sürdürmektedir.Firmamız aynı zamanda 6306 Sayılı Kentsel Dönüşüm Kanununca yetkilendirilmiş firmalardandır. Bina yapısal gücendirmesi, olası bir deprem, yer hareketi durumunda yapının dayanımını, deprem performansını artırmak amacıyla yapılan ve bir güçlendirme projesi kapsamında uygulanan bir çalışmadır.TBDY 2018 Bölüm 15 e göre Performans Düzeyinin belirlenmesi istenen mevcut yapılarda, yapının alanı, taşıyıcı elemanların sayısı ve kat adedine bağlı olarak gerekli sayılarda üst yapı testleri(Karot, donatı röntgeni, pas payı sıyırması)yapılır. Bu testler mutlaka Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş bağımsız laboratuvarlar tarafından yapılmalıdır. Yapıya ait parsel bazında yapılmış zemin etüdü çalışması varsa, güncel yönetmeliğe göre revize edilir, yoksa yeni bir zemin etüdü çalışmasının yapılmalıdır. Yapıda beton dayanımının doğru ve sağlıklı bir şekilde tespit edilebilmesi için KAROT testi zorunludur. Ancak bu testin öncesinde taşıyıcı elemandaki donatı yerlerinin röntgen cihazıyla işaretlenerek donatı kesmenin engellenmesi ve karot deliklerinin grout harcı ile doldurulması gerekir. Tüm bu veriler bir araya getirilerek yapının olası bir depremde göstereceği performans Düzeyi belirlenir.Belirlenen Performans Düzeyine göre yapıda güçlendirme yapılması ya da olduğu gibi kullanılmasına karar verilir.Betonarme binalarda söz konusu yapının güncel deprem yönetmeliklerine(2018 TBDY) göre belirlenen performans analizi düzeyi 15.8.5-Göçmenin Önlenmesi Performans Düzeyi veya 15.8.6- Göçme Durumu Performans Düzeyinde kaldığında mevcut durumda yapının kullanımı can güvenliği bakımından sakıncalı olup, güçlendirilerek kullanılması gerekmektedir.Yığma binalarda ise 15.8.8- Göçme durumunda olan yapıların kullanılması can güvenliği bakımından sakıncalı olup, yine güçlendirilerek kullanılması gerekmektedir.

Yapıda güçlendirme kararı alınabilmesi için statik betonarme güçlendirme projesinin hazırlanması, yapılmış performansa analizine göre güçlendirilmesi gereken elemanların detaylı bir biçimde hesap ve çizim halinde projelendirilmesi gerekir.Güçlendirme projesi üzerinden, taşıyıcı sisteme yapılan güçlendirmelerle birlikte mimari,tesisat,mekanik vb.değişkiliklerin getirdiği maliyetler de toplanarak onarım ve güçlendirme maliyeti tespit edilir. Çıkan bu maliyet, yeniden yapım maliyeti ile karşılaştırılır. Güçlendirme maliyeti yeni yapım maliyetinin %40’ını aşarsa temayül olarak yeniden yapım daha mantıklı olmaktadır.İncelenen binalarda yeniden yapım kararı alınırsa 6306 Sayılı Kentsel Dönüşüm Yasası kapsamında da yeniden değerlendirme yapılarak dönüşüm yapılabilir. Bu aşamalarda doğru bir güçlendirme projesinin hazırlanması, eleman bazında yapım detaylarının verilmesi ve güçlendirme projesine uygun imalatın yapılması çok önemlidir. Zira yapılacak yanlış bir projelendirme yapıyı daha da sıkıntılı bir duruma sokabilir. Bu nedenle proje hazırlayıcısının güçlendirme konusunda deneyimli ve konuyu iyi bilen bir inşaat mühendisi olması mutlaka gereklidir. Aynı şekilde projeyi uygulanan firma da bu konuda deneyimli ve güvenilir olmalıdır. Güçlendirme işi detaylar açısından önem arz eden, butik bir iş olduğundan projede verilen detayların uygulamada doğru olarak yapılması gerekir.

Şükrü Şahin / İnşaat Mühendisi

Epür Mimarlık Mühendislik Ltd. Şti. Yönetim Kurulu Başkanı

Epür Mim. Müh. Ltd. Şti. 1990 yılından beri proje ve danışmanlık hizmeti vermektedir. Son dönemlerde ağırlıklı olarak bina performans analizi konusunda çalışmaktadır. Firma sahibi İnşaat Mühendisi Şükrü Şahin aynı zamanda İnşaat Mühendisleri Odası Bursa Şubesi Teknik komisyonunda görev almaktadır. Bir binanın güçlendirmeye ihtiyacı olup olmadığı bu konuda deneyimli inşaat mühendislerince 2018 yılında yürürlüğe giren Türk Bina Deprem Yönetmeli (TBDY2018) bölüm 15’e göre yapılır.  Bölüm 15, mevcut ve güçlendirilecek tüm binaların ve bina türü yapıların deprem etkisi altındaki performanslarının değerlendirilmesinde uygulanacak hesap kurallarını, güçlendirme kararlarında esas alınacak ilkeleri ve güçlendirilmesine karar verilen binaların güçlendirme tasarımı ilkelerini tanımlar.

İşlem aşamalarını kısaca özetlersek;

• Mevcut binalardan bilgi toplanması ki bu bina bilgi düzeyi katsayısını belirler ve performans analizi sonuçlarına direkt olarak etki eder.

• Mevcut binaların taşıyıcı sistem elemanlarının kapasitelerinin belirlenmesinde ve deprem dayanımlarının değerlendirilmesinde kullanılacak eleman detayları ve boyutları ile taşıyıcı sistem geometrisine ve malzeme özelliklerine ilişkin bilgiler, binaların projelerinden ve raporlarından, binada yapılacak gözlem ve ölçümlerden, binadan alınacak malzeme örneklerine uygulanacak deneylerden elde edilir.

• Mevcut binaların uygulama projeleri ile uygunluğu sahada kontrol edilir. Gerekli ölçümler yapılır. Bina geometrisi, taşıyıcı sistem ve mimari proje uyumluluğu kontrol edilir, bina ağırlığının hesaplanması için gerekli olan malzeme cinsi, kalınlıkları tespit edilir. Gerekirse röleve çıkartılır.

• Yönetmeliğin tanımladığı sayıda beton örnekleri (karot) düşey taşıyıcı elemanlardan uzman firmalarca alınır.

• Röntgen cihazları ile donatı tespitleri yapılarak, proje ile uyumluluğu karşılaştırılır. Donatı cinsi ile ilgili yeterli sayıda sıyırma işlemi (donatıların çıplak gözle görülecek şekilde) yapılır. Donatılarda Korozyon olup olmadığı, bindirme boylarının yeterli olup olmadığı, donatı cinsi (gerek duyulması halinde numune alınır) belirlenir. Donatı adet ve yerleşimleri, Etriye sıklaştırması, etriyelerin bağlantı açıları, aralıkları, çapları tespit edilir.

• Zemin cinsi belirlenir, zemin cinsine bağlı olarak parsele özel deprem parametreleri AFAD dan temin edilir.

• Elde edilen bilgiler ışığında bina 3 boyutlu olarak bilgisayar ortamında bu konuda deneyimli İnşaat mühendisince uygun yazılımlarla modellenir.

• Modeli kurulan binalar analize tabi tutularak yapının deprem performansı belirlenir.

• Bina performans analizi sonuçları deneyimli İnşaat Mühendisince değerlendirilir, güçlendirme ihtiyacının olup olmadı rapor haline getirilir ve teslim edilir.

Mevcut yapı stoğunu çok riskliden az riskliye göre şöyle sınıflandırabiliriz.

1. Mühendislik hizmeti almamış, daha sonra imar affından yararlanmış, denetlenmemiş yapılar.
2. Mühendislik hizmeti almış, ruhsatlı, 1975 yılı yönetmeliğine göre yapılmış yapılar.
3. Mühendislik hizmeti almış, ruhsatlı, 1998 yılı yönetmeliğine göre yapılmış yapılar.
4. Mühendislik hizmeti almış, ruhsatlı, 2007 yılı yönetmeliğine göre ve yapı denetim firmaları gözetiminde yapılmış yapılar.
5. Mühendislik hizmeti almış, ruhsatlı, 2018 yılı yönetmeliğine göre ve yapı denetim firmaları gözetiminde yapılmış yapılar.

Bina performans analizi sonucunda binada güçlendirme ihtiyacı olursa yine deneyimli İnşaat Mühendisince ve yapının proje müellifi Mimar ile ortak çalışılarak güçlendirme projesi hazırlanır. Güçlendirme işlemi, binanın yapısına ve olası risk türüne ve hedeflenen deprem performansına göre değişebilir. Bina güçlendirme imalatı, ruhsat alınarak, yapı denetim ve bu konuda deneyimli İnşaat mühendisi gözetiminde yapılmalıdır. Projesine uygun olmayan ya da mühendislik hizmeti almamış güçlendirme işlemleri (kolon büyütme, betonarme perde ilave edilmesi, kolon ve kirişlere rastgele lifli polimer sarılması vs..) mevcut bina performansını olumsuz yönde etkileyebilir.  Bina güçlendirme konusunda firma tercihinde bulunurken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şunlardır.

• Firma seçimi yaparken öncelikle firmanın güvenilirliği ve deneyimine dikkat edilmelidir.

• Firmanın bünyesinde deneyimli İnşaat Mühendisi olup olmadığı araştırmalıdır. Bu konuda İnşaat Mühendisleri Odasından destek alınabilir.

• Firma seçimi yapmadan önce maliyet analizi yapılmalı, en ucuz teklifin değil niteliği en iyi ve uygun teklifin tercih edilmesi sağlanmalıdır.

• Firma ile mutlaka sözleşme yapılmalı, gerekirse konusunda uzman kişilerden danışmalık hizmeti alınmalıdır.

6-) Bina güçlendirme yapılırken nelere dikkat edilmeli?

İnşaat Mühendisleri odası denetiminden de geçmiş güçlendirme projesinin, ruhsatı alınıp yapı denetim firması ve uzman inşaat Mühendisi gözetiminde, nitelikli firma tarafından imalatının yapılması yeterlidir.

Bina güçlendirme işlemleri yöntemine göre değişkenlik gösterse de genellikle 4-6 ay gibi bir zaman dilimi içerisinde tamamlanmış olur.

Güçlendirme maliyeti proje aşamasında maliyet analizi yapılarak belirlenebilir. Yaklaşık bir maliyet vermek doğru olmaz. Bina performans ihtiyacına göre farklılık gösterebilir.

Bina performans analizi, konut türü yapılar için DD-2 deprem düzeyinde binada hangi düşey (kolon, perde) ya da yatay (kiriş) taşıyıcı elemanda meydana gelebilecek hasarların türlerini ve buna bağlı olarak binanın toplam performansının belirlenmesi işlemleridir. Konut yapıları DD-2 deprem düzeyinde en az Kontrollü Hasar Performans düzeyini sağlamalıdır. Binada hiç gevrek eleman bulunmamalıdır.

DD2 deprem düzeyi 50 yılda aşılma olasılığı %10 (tekrarlanma periyodu 475 yıl) olan deprem yer hareketi düzeyini ifade eder.

Binaların güçlendirilmesi her zaman ekonomik olmayabilir. Güçlendirme yapılıp yapılmayacağına, binanın yaşı, güçlendirildikten sonra kullanım süresi, imar durumu, kullanım şekli, zeminin değerlendirilmesi, güçlendirme maliyeti ve binanın yeniden yapım maliyeti kriterleri göz önünde bulundurularak karar verilir.

Bina güçlendirme çalışmalarının aşamaları kısaca şu şekildedir:

1. Mevcut yapının sahada incelenmesi ve bilgi toplanması
2. TBDY2018’e göre deneyimli İnşaat Mühendisince performans analizi ve raporlama
3. Proje tasarımı
4. İnşaat işleri
5. Yapı denetimi

Utku Akçay

UAT Endüstriyel Yapı İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı

Bir binanın güçlendirmeye ihtiyacı olup olmadığı önce proje ve eklerinin incelenmesi ve sonra da yapının teknik incelemeden geçirilmesi sonucu ortaya çıkar. Projelerin incelenmesi sonucu en son deprem yönetmelikleri ve bilimsel verilere uygun olmayan yapılar güçlendirmeye tabi tutulabilirler. Bazı durumlarda güçlendirmenin yeterli olmadığı binalar yıkılabilir.

Yapıların incelenmesi aşamasında ise karot alma, çekiç deneyi, röntgen gibi deneyler sonucunda projelere ve teknik verilere uygun görülmeyen yapılarda güçlendirme yapılabilir. Güçlendirme yapılması öngörülen binalar için öncelikle projelendirme yapılır. Bu aşamada zemin analizleri, beton ve demirlerin durumu gibi yapının bütün öğeleri elden geçirilip hiperstatik sistemin tamamen depreme dayanıklı bir hale getirilmesi öngörülür. Yapılan proje çalışmaları ilgili kurumlar tarafından onaylatılması ve tercihen ilgili meslek odalarına onaylatılması uygun olacaktır.

Gerekli izinler alındıktan sonra çalışmalar mutlaka yeterli teknik elemanlar tarafından uygun bir program dahilinde gerçekleştirilmelidir.