Bursa şehir planları ve kent gelişimi

Bursa, geçmiş dönemlerden bu yana her zaman dış dünya ile ilişkilerin yoğun olarak yer aldığı ve ekonomik yapının diğer dünya bölgelerindeki değişimlerden yoğun olarak etkilendiği bir yer olmuştur.

İpek böceği yetiştiriciliği bilgisinin tarihçi Procopius’a göre MS. 550 yıllarında Hintli rahipler tarafından Batı Anadolu’ya kayan ipek üretimi neticesinde, Bursa’nın rolü değişerek bir üretim merkezi olması o dönem başlamıştır. 

Bursa Osmanlı dönemine baktığımızda Bursa’nın galaksi tipi denilen çok merkezli şehir olduğunu söyleyebiliriz. Şehir, fetihten sonra Hisar bölgesinin dışında kurulan Yeşil, Emirsultan, Yıldırım merkezlerle Galaksi yapılanmasına bürünmüştür.

1766 yılına ait Neiburh çizimine bakıldığında Hisar Bölgesi Bursa’nın ilk yerleşim yeri olarak gözümüze çarpıyor.

Hanlar Bölgesi olarak adlandırdığımız bölge Yeşil Cami ve Emirsultan Türbesine giden bir yerleşim söz konusudur.

Bursa’nın kentsel gelişimiyle ilgili önemli belirleyicilerden biri de afetlerdir.

Özellikle 1801’deki büyük yangın, 1854 senesinde yaşanan büyük deprem ve arkasından çıkan yangınla Bursa’daki hemen tüm yapıların zarar görmesiyle, şehrin yeniden kurulmasına ihtiyaç duyulmuştur.

1863 senesinde Tanzimat Fermanı’nı uygulamak amacıyla atanan Ahmet Vefik Paşa, şehrin yeniden inşası için 1857 yılında Suphi Bey tarafından hazırlanan ve 1862 yılında bastırılan ilk kadastro planını kullanmıştır.

Suphi Bey tarafından Osmanlı Erkan- ı Harp subaylarına hazırlatılmış bir haritadır.

Harita, eski yerleşimlerin devamı ve saçaklanmalar şeklinde devam etmiştir. O dönem bakıldığında Cilimboz Deresi ile Gökdere civarında sanayi bölgeleri olduğu görülmektedir. Sanayi, Bursa’da 1850’li yıllardan itibaren yer almış bir fonksiyondur.

Daha önce bahçeli olarak özelliği ortaya çıkan konutlar yangın ve deprem sonrası şekil değiştirmiştir.

1924 yılında Alman Carl Lörcher tarafından yapılan ve “Bahçekent” akımından etkilenmiş olan plan uygulanmamıştır. Ancak Atatürk Caddesi ve Hisar girişi bu plana göre açılmıştır. 1924 Lörcher Planında Çekirge caddesini görüyoruz ve artık Ankara yoluna doğru bir gelişme seçilmektedir.

1941 yılında Prost tarafından yapılan plan büyük ölçüde uygulanmıştır.  Prost planı 78.000 kişi plan nüfusuna sahiptir. Planda kent genellikle mevcut sınırları içinde değerlendirilmiş olsa da ovaya yayılmanın ilk işaretleri verilmiştir. Darmstad, Fomara, Gazcılar ve Atatürk caddeleri plan doğrultusunda açılmışlardır

1960 Picinato Planı; Kentin doğal ve tarihi değerleri koruyarak kentsel gelişme sağlamaktır. Fevzi Çakmak Caddesi'nin ticari merkez, Haşim İşcan Caddesi'nin idari merkez olması planlanmıştır. İller Bankası vasıtasıyla İtalyan mimar Piccinato danışmanlığında 1960 yılında hazırlanmıştır. 250000 öngörülen plan 350000 i aşmıştır. Görükle ve Demirtaş bölgeleri bu dönemde yerleşmeler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bursa Kenti ve Yakın Çevresi Nazım İmar Planı (1976) ; "Kentin Ankara- İzmir yollarının güneyinde ve Mudanya yolu üzerinde lineer bir şekilde büyümesidir. Kentin Batı yönünde gelişmesi ana politikadır." (Bursa Kent Raporu, 2009)

Yıldırım ve Osmangazi ilçelerinde plansız olarak gelişen bölgelerin ıslah edilecek konut alanları olması, Doğu ve Batı yönünde alt merkezler oluşturularak merkezi kademelenme oluşturulması,  sanayi alanlarının Mudanya-Ankara yolları üzerinde ve Demirtaş bölgesinde küçük sanayi alanlarının doğu (mevcut ve yeni oluşturulacak alan) ve batıda oluşturulacak küçük sanayi alanlarında gelişmesi planlanmıştır.

Nazım İmar Planı Revizyonu (1990); İzmir yolunun Güneyi ve Kuzeyinde yeni yerleşim alanları planlanarak, kentin gelişiminin Batı yönünde oluşmasını sağlamaktır. Alt başlıklar; İzmir ve Mudanya yollarının arasında kalan alan "sanayi alanı" ve "konut alanı" olarak planlanmıştır.

Nazım İmar Planı Revizyonu (1995); Ankara yolunun kuzeyinden bir kolektör hattı geçirerek iki yol arasında bulunan alanın tamamında ve Osmangazi ile Nilüfer ilçelerinde yeni yerleşim alanlarının oluşturulmasıdır. Ovadaki yerleşim alanlarının yayılmasını etkileyecek yakın çevre yolu güzergahı planlanmıştır.

Bursa 2020 Yılı Çevre Düzeni Planı (1998); Bursa'nın 2020 yılını hedef alarak, Bursa'da sürdürülebilir, yaşanabilir bir çevre oluşturmayı; sektörel gelişme hedeflerine uygun olarak belirlenen planlama ilkeleri doğrultusunda sağlıklı gelişme ve büyümeyi hedeflemektir.

"Metropolitan alan tanımı" getirilerek, 12 adet planlama bölgesi oluşturulmuş ve sektörel stratejiler belirlenmiştir.

Kentsel alanların karşı karşıya kaldığı gelişme baskıları dinamik bir planlama sürecinin gereğini ortaya koymaktadır.

Bir yandan çevresel etkileşimler, bölgesel ölçekte planlama yaklaşımının önemine işaret ederken, Bursa kentinin çok yönlü sektörlerle gelişmişliği tarihten bu güne her dönem devam ettiğinden planlama ilkeleri öngörülü ve dinamikleriyle değerlendirilmelidir.

- - - -