Orhan Gazi’nin Bursa’yı aldıktan sonra hızlıca imar çalışması başlattığından ve günümüz modern Bursa’sının temellerini attığından bahsetmiştik daha önceki yazımda. Bu yeni yerleşim yerinde, nüfus ile birlikte üretim ve mülkiyet anlayışının da artması ile, Bursa’nın kısa zamanda ticaret kenti haline geldiğini de belirtmiştik. Öyle ki Bursa, bu dönemde Anadolu’da ipek ticaretinin merkezi haline gelir. Orhan Gazi’nin 1339’da Bursa’nın bedesteni olarak inşa ettirdiği Emir Hanı ve hemen sonrasında Han çevresinde başlayan imar hareketi, bugünkü Bursa Çarşısı’nı oluşturur.
Kentteki üreticilerin yeni ham madde alması veya ürettiklerini dışarılara pazarlamaları için; kente ulaşımı sağlamak amacıyla köprüler inşa edilir. 1403 yılında ise önce Timurlenk’in oğlu tarafından, 10 yıl sonrasında da Karamanoğlu Mehmet Bey tarafından yağmalanması ile Bursa’nın ticari ilerleyişi bir miktar sekteye uğramış olsa da; şehir, XV. yüzyıldan itibaren tam olarak bir ticaret merkezi halini almaya başlar.
Kentin batılılaşma etkisinde sosyo-ekonomik yapısının değişimini ise 1862, 1910 ve 1921 tarihlerinde hazırlanan kent haritalarından anlayabiliriz. 1855 depreminden sonra kentin restorasyonu ve yeniden inşası için Ahmet Vefik Paşa görevlendirilir. 1863’de Bursa’ya ‘Anadolu Sağ Kol Ciheti Müfettişi’ olarak atanmasıyla Ahmet Vefik Paşa, şehirde önemli şehircilik çalışmaları başlamasına öncülük eder, şehirde yeni caddeler açılır. Bu görevini de 1864’e değin sürdürür. Görevde olduğu sırada, XIV. ve XV.yy anıtlarının restorasyonu için Fransız mimar Léon Parvillée’i görevlendirir.
Devlet adamlığının ve diplomatlığının yanında, edebiyat alanında öncü bir sanatçı, tiyatro yazarı olan, ayrıca çevirmenlik de yapan Ahmet Vefik Paşa, 1879-1882 tarihlerine Bursa Valiliği yapar. İlk defa bir Türk uzmanın- Mühendis Suphi Bey’in 1861-62’de hazırladığı kent haritasını kullanır. Ayrıca, Bursa Hükümet Konağı’nı, Çekirge’ye (kaplıcalar için gelenlere yönelik) oteller ve büyük ticari depolar yaptırıp, Bulgar muhacirleri için yeni mahalleler de kurdurup, dağdan gelen suyu Bursa ovasına taşıyacak kanallar da inşa ettirir. Hisar üstünde inşa edilen hastaneye vakıf olarak İnegöl’de su şirketi kurdurur. Ahmet Vefik Paşa, şehre sivil binalar inşa ettirir. Hastane, tiyatro, belediye binası ve posta-telgraf idaresi binalarının tümü 1878’dan sonra inşa edilir. Bursa’da 1863-1882 yıllarında batı tarzı şehircilik ve inşaat yöntemleri ile; Osmanlı zanaatı, mimari anlayışı ve geleneksel kent dokusunu birleştirdiği projelerin ortaya konmasını sağlar.
Ahmet Vefik Paşa’nın görevinden alınmasından sonra da onun başlattığı fakat yarım kalan projeleri kendinden sonra gelen valiler tarafından tamamlanır. 1891-97 yıllarında Ahmet Münir Paşa, Ahmet Vefik Paşa döneminde başlanan fakat yarım kalan karayollarını tamamlatır. 1903-06 yıllarında ise Vali Mümtaz Reşit Paşa, günümüzde de halen yoğun kullanılan ulaşım akslarını açtırır.
Bursa’mıza katkıda bulunan bazı isimleri yad etmek amacıyla, bilmeyenlerin de bu isimleri ve Bursa’nın tarihini öğrenmesi adına bu yazıyı hazırladım. Umuyorum, kentimizin geçmiş zamanlarda olduğu gibi, yine güzel mimarisiyle, modern, sağlıklı, güvenli ve fonksiyonel şehircilik anlayışıyla; doğal güzelliklerini asırlarca yaşamaya devam edebiliriz.